Bir yıldızın yaşam döngüsü kütlesi ile belirlenir. Kütlesi büyüdükçe yaşam döngüsü kısalır. Öncelikle küçük kütleli yıldızların sonunun ne olduğundan bahsedelim.
KÜÇÜK KÜTLELİ YILDIZLAR
Bir yıldız kütlesi, bulutsusunda mevcut olan maddenin miktarı , doğduğu gaz ve toz bulutu tarafından belirlenir . Yıldızın çekirdeğinde bulunan hidrojen gazı kütle-çekimi ile bir araya getirilir ve dönmeye başlar . Gaz daha hızlı döndükçe , ısınır ve bir protostar (önyıldız) haline gelir. Toz ve gaz bulutu kümeleri sıcaklığı artıkça küçülür , parlar ve etrafındaki gazında parlamasını sağlar . Büyümeğe devam ederken çekirdeğindeki hidrojen helyuma dönüşür ve çok miktarda enerji ortaya çıkar. Yıldız bu aşamada bir anakol yıldızı olur. Bu aşamada sabit kalarak gelecek milyonlarca yıl parlamaya devam eder. Güneşimizin şu an içinde bulunduğu aşama budur.
Daha sonra yıldızın çekirdeğindeki hidrojen nükleer füzyon ile helyuma dönüşerek azalmaya başladığında , çekirdekte enerji üretilmediğinden , çekirdek kararsız hala gelir ve dış tabakaların ağırlığıyla içe doğru büzüşmeye başlar . Yıldızın çoğunluk hidrojen olan dış tabakası genişlemeye başlar. Yıldız genişledikçe ilk hacminin on hatta yüz katı daha büyür, soğur ve kırmızı renkte yanar. Yıldızın bu aşamasına kırmızı dev denir.
Bu aşamada yıldız yeni nükleer tepkimelerin ortamı haline gelir. Büzüşmüş merkezdeki helyum çekirdekleri, karbon ve oksijen çekirdeklerine dönüşür. Son kalan yakıtı da tükenmeye başlayarak , dış tabakalar soyularak merkezden uzaklaşır. Küçük yıldızlar karbon füzyonu başlatamazlar ve helyumlar karbona dönüşünce ölürler. Yıldızın merkezinde ise çökme başlar . Yıldız bu aşamada beyaz cüce olarak kalır ve sonunda beyaz cüce olarak son zamanlarını yaşayan yıldızın zamanla dışarıya saçtığı enerji tamamen tükenir ve etrafına ışık veremez hale gelir. Yıldızın bu haline de siyah cüce adı verilmiştir.
Beyaz cüceler uzaydaki dünya boyutlarında elmaslardır. Çekirdeğin dışındaki gaz ise dağılarak nebula(bulutsu) halini alır. Güneşte dahil bilinen evrendeki yıldızların % 90 ‘ı bu sona sahip olacaklardır.
BÜYÜK KÜTLELİ YILDIZLAR
Gökbilimciler çok büyük kütleli yıldızların sonunu, görkemli bir öyküyle anlatırlar.
Bir yıldızın büyük olması kütlesinin Güneş kütlesinin 10 ile 100 katı olması demektir. Büyük kütleli yıldızların doğuşu, enerji yaymaya başlaması ve genişleyerek kızıl dev oluşuna kadar gelişim evreleri küçük kütleli yıldızların evrelerine benzer. Küçük kütleli yıldızların aksine karbon füzyonu başlatabilirler. Nükleer füzyon sonucu demir gibi ağır elementler meydana gelir. Çekirdekte oluşan kaynaşma sonucu merkezde büyük bir demir çekirdek oluşur. Bu aşama kırmızı süper devdir.
Yıldızın çekirdeği tümüyle demire dönüştüğünde , artık füzyon sonucu enerji üretemez duruma gelir. Demir füzyonu yıldızın bütün enerjisini emmeye başladığından , yıldızı dışarı doğru iterek dengede tutan bir kuvvet olmadığı için yıldız hızla çökmeye başlar.
Bu çöküş beyaz cüce oluşumundaki çöküşten farklıdır çünkü Chandrasekhar limitini( kararlı bir beyaz cücenin sahip olabileceği en büyük kütledir ) aşar. Bunun anlamı, elektron basıncının kütle basıncını dengeleyememesidir. Kütle basıncı protonun etrafındaki elektrona dahi basınç uygular ve onu protonun içine doğru iter.
Sonunda nötron oluşmuş olur ve proton ile elektronun birleştiği nükleosentez tepkimesinden dolayı çok büyük enerji açığa çıkar ve müthiş bir patlama ile merkez çöker süpernova patlaması oluşturur. Süpernova patlamaları evrendeki en sıcak yerdir, demirden daha ağır bütün maddeler bu süpernovalarda oluşur.
Süpernova parlaklığını zamanla yitirir. Yayılan enerji, Güneşin 10 milyar yılda yapacağı enerjiden çok daha fazladır , patlama maddenin evrenden başka bir noktaya taşınmasını sağlar.
Bu süreç sonunda yıldız nötron yıldızı olur. Saf nötrondan oluşan bu yıldızlar açısal momentum korunumundan dolayı çok hızlı dönerler, saniyede binlerce devire kadar varabilir.
Yıldızın yüzeyinde kütle-çekim kuvveti her nesneyi yutacak kadar yükselir. Bundan sonra enerji formunda hiçbir nesne , ketle-çekim kuvvetinin etkisinden kendisini soyutlayamaz. Çöküş devam eder ve yıldızın yaşamı bir uzay- zaman tekilliği içinde sonlanır.
Çöken bu yıldızın mezarı artık bir karadeliktir.
Artık yukarıya bakmak daha anlamlı.
Comentários